Opiekunowie angażując się w opiekę, pielęgnację i pomoc domową, starają się osobom starszym zapewnić w miarę ich możliwości samodzielność i niezależne życie. Opiekunowie formalni świadczą usługi w formie zinstytucjonalizowanej.
Są to opiekunowie środowiskowi, opiekunowie osób starszych lub asystenci osób niepełnosprawnych. Usługi są realizowane w ramach formalnego zatrudnienia lub działalności gospodarczej.
Model opieki senioralnej i wsparcia opiekunów osób starszych jest w naszym kraju na niskim poziomie. Na rynku usług opiekuńczych obserwujemy słabe zainteresowanie zawodami opiekuńczymi. Pracowników poszukujących pracy w tych zawodach odstraszają: niskie wynagrodzenie trudne warunki pracy, nienormowany czas wykonywanych czynności, ograniczony dostęp do specjalistycznych szkoleń.
Uzupełnieniem są opiekunowie świadczący usługi w ramach umów wolontaryjnych. Ich rola ma charakter uzupełniający i dlatego nie mogą zastąpić działań profesjonalnych kadr.
Lukę zasobów opiekuńczych wypełniają członkowie rodzin, przyjaciele, znajomi, sąsiedzi. Nie posiadają oni profesjonalnego przygotowania, ale na bieżąco muszą sprostać codziennym opiekuńczym wyzwaniom.
Z analiz wynika, że ciężar opieki najczęściej przyjmuje na siebie kobieta będąca sama w wieku co najmniej przedemerytalnym i opiekuje się swoimi rodzicami, starszym rodzeństwem, krewnymi, teściami. Pracę tę wykonuje regularnie, kosztem życia rodzinnego, czasu wolnego, rezygnując jednocześnie z własnego rozwoju czy innych aktywności życiowych.
Do podstawowych obowiązków, którym muszą sprostać opiekunowie są czynności związane z zarządzaniem gospodarstwem domowym swoich podopiecznych w tym: sprzątanie, pranie, robienie codziennych zakupów, wykup lekarstw i środków medycznych, przygotowanie posiłków zgodnie z ustaloną dietą, czuwanie nad procedurą przyjmowania leków, pilnowanie terminowości opłat eksploatacyjnych mieszkania. Ponadto opiekun obciążony jest czynnościami administracyjno-urzędowymi, które realizuje w imieniu swoich podopiecznych np. prowadzenie działań o ustalenie stopnia niepełnosprawności, staranie się o przyznanie sanatorium, pomoc w rozliczeniu się z urzędem skarbowym, zakup okularów lub sprzętu ortopedycznego. Opiekun zaangażowany jest także w czynności związane z naprawą sprzętu domowego. Zajmuje się również przeprowadzaniem remontu mieszkania, by móc je dostosować do potrzeb osób niesprawnych.
Opiekun zajmuje się także organizacją opieki medycznej i rehabilitacyjnej a współczesny system ochrony zdrowia nie ułatwia tego zadania.
Opiekun musi zatem dbać o koordynację tych wszystkich działań, jednocześnie pamiętając o wyznaczonych terminach wizyt lekarskich swoich podopiecznych.
Niejednokrotnie sam musi zapewnić transport na badania lekarskie, zabiegi i rehabilitację oraz asystuje podczas tych spotkań. Jego obecność przy seniorze jest nieodzowna w kontakcie ze specjalistami medycznymi, bo to warunkuje jakość sprawowanej opieki domowej.
Czas opiekuna przeznaczony na konsultacje medyczne wraz z dowozem jest bezpowrotnie utracony.
W codziennej praktyce opiekunowie stają na wysokości zadania i wypełniają swoje obowiązki, niejednokrotnie zapominając o sobie i swoich potrzebach.
Zakres opieki domowej z upływem czasu rozszerza się, co jest efektem pogłębiającej się niepełnosprawności podopiecznych.
Sytuację komplikuje zmiana stanu zdrowia seniorów. Choroba Alzheimera, demencja starcza, choroby onkologiczne sprawiają znaczący wzrost zakresu działań opiekuńczych. Wymagane są w takich przypadkach dodatkowe czynności pielęgnacyjno-higieniczne.
Oprócz własnego wysiłku, poświęconego czasu, opiekunowie rodzinni wspierają często finansowo swoich podopiecznych. Wielu seniorów, pomimo posiadania własnego zabezpieczenia rentowo-emerytalnego, nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb. Zachodzi wówczas konieczność nieformalnego lub formalnego podjęcia przez opiekuna zobowiązania alimentacyjnego wspierającego finansowo seniora.
Trudno ocenić, czy w opiece nad osobami wymagającymi opieki lepsze jest zamieszkanie razem z seniorami w jednym gospodarstwie domowym czy codzienne dojazdy do swoich podopiecznych. Obydwie sytuacje są dla opiekuna niewygodne i wyczerpujące.
Jednym z rozwiązań, które stosuje się w praktyce jest rezygnacja z pracy zawodowej opiekuna lub podzielenie się obowiązkami z innymi osobami. Zaufana osoba za wynagrodzeniem podejmuje się opieki w formie pracy dorywczej.
Alternatywą, która związana jest z koniecznością ponoszenia wyższych kosztów jest korzystania z pomocy w postaci usług opiekuńczych organizowanych za pośrednictwem miejscowego ośrodka pomocy społecznej albo świadczonych przez podmioty prywatne.
Natomiast w sytuacji, gdy taka domowa pomoc okazuje się niewystarczająca lub nie można jej zorganizować, pozostaje skorzystanie ze stacjonarnego wsparcia instytucjonalnego w domu pomocy społecznej.
